12 Eylül: Türkiye'nin Miladı

Senaristliğini Mehmet Ali Birand, Rıdvan Akar ve Hikmet Bila'nın üstlendiği "12 Eylül" belgeseli Mehmet Ali Birand'ın unutulmaz anlatımıyla Türk siyasal tarihine ilgi duyan herkesin istisnasız yolunun kesiştiği bir yapıt olarak bilinir. Türk Siyasal Hayatı stajyerlerinden Kübra Taşbaş'ın kaleme aldığı analiz, 12 Eylül Askeri Darbesi'nin, Türk siyasal tarihinde ne denli önemli olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor.

12 Eylül: Türkiye’nin Miladı

            32. Gün programı bünyesinde 1995 yılında çekilmiş ve ATV’de yayımlanmış olan, senaristliğini araştırmacı gazeteci Mehmet Ali Birand, Hikmet Bila ve Rıdvan Akar’ın üstlendiği ve 46 dakika uzunlukta olan ‘12 Eylül: Türkiye’nin Miladı’ adlı belgesel, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde yeni bir düzen oluşturmak için yapılan 12 Eylül askeri darbesini ve belgesel sunucusu olan Rıdvan Akar’ın deyimiyle ‘demokrasiyi üçüncü defa kesintiye uğratan ve ülkeyi haki renge bürüyen’ bu askeri darbenin iç yüzünü anlatmayı hedeflemiş ve belgeselde -siyasi görüş ayırt edilmeksizin- olayın baş aktörlerine, mağdurlarına ve darbeye bizzat tanıklık eden kişilere yer vermişlerdir.

            ‘12 Eylül: Türkiye’nin Miladı’ belgeseli, öncelikle askeri darbeye ortam oluşturduğu ifade edilen 1970’li yılların siyasi çatışmalarını ve ek olarak daha önce görülmemiş enflasyon ve ekonomik krizi ele alarak başlamıştır. 1970’lerde sağ-sol olarak nitelendirdiğimiz ideolojik çatışmalar, Bülent Ecevit ile ‘sol’ ideolojiye artan ilgiye karşı ‘sağ’ ideolojinin cephe almasıyla daha çok belirginleşmiş ve toplumun her kesiminde sağcılara göre ‘komünist’ olan solcular ile solculara göre ‘faşist’ olan sağcılar olarak ideolojik ayrışmalar oluşmuştur. Tüm bu yaşananların yanı sıra terör olaylarının patlak vermesi ile Türkiye siyasetinde siyasal istikrarsızlık devam etmiş ve başta Maraş ve Çorum katliamları olmak üzere birçok katliama da sebebiyet vermiştir. Türkiye’nin o dönemdeki siyasi ve toplumsal atmosferinden rahatsız olan Türk Silahlı Kuvvetleri, giderek artan çatışmaların, katliamların ve terör olaylarının önünü kesmek için dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in komutasında 12 Eylül 1980 günü ‘Bayrak Harekâtı’ adı altında Süleyman Demirel’in başbakanlık yaptığı 43. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ne karşı darbe yapmış ve Türkiye Cumhuriyeti’nde yeni bir düzen oluşturmak için adım atılmıştır.

            12 Eylül askeri darbesini anlatan bu belgesel, öncelikle darbenin nedenlerini oluşturan olayları her açıdan detaylı bir şekilde araştırılarak yapılmış ve birincil kaynak olarak o dönemi bizzat yaşayan ve olaylara tanıklık eden konuklara yer verilmiştir. Konuk olarak dönemin başbakanı olan Süleyman Demirel, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Bülent Ecevit, Barış Harekâtı komutanı Orgeneral Kenan Evren gibi önemli siyasi ve askeri aktörlerin davet edilmesi ve konuklar arasında hiçbir siyasi görüş ayrımı yapılmamış olması belgeseli tarafsız bir bakış açısıyla yaşananları yansıtmayı amaçlandığının göstermiştir. Belgeselde olaylara tanıklık eden sivil vatandaşların da bulunması, 1970’lerin başından itibaren Türkiye’nin siyasi ve toplumsal durumunu vatandaşlara olan etkisini göstermiş olup olayları daha derinden anlatmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte, belgeselde dönemin TRT çalışanlarına, gazetecileri ve hatta Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Şefi’ne yer verilmesi ise olaylara daha farklı bir bakış açısı getirmiştir.

            Belgesel, 1970’lerden 12 Eylül askeri darbesine kadar olan süreci, o döneme ait birçok görüntü ve video ile desteklemiştir. Görüntü kalitesi, yapıldığı döneme göre iyi durumdadır. Belgeselin bazı kısımlarında fondaki müzik sesinin anlatıcıyı bastırması belgeselin anlaşılırlığını bir nebze azaltmıştır.

            Genel olarak, belgesel 12 Eylül dönemini ve öncesini 46 dakika içerisinde tarafsız ve olabildiğince detaylara inilerek anlatılmıştır. Araştırmacı gazeteci olan Mehmet Ali Birand, Hikmet Bila ve Rıdvan Akar, 1998 yılında 32. Gün bünyesinde, yönetmenliğini Mustafa Ünlü’nün, senaristliğini Hikmet Bila ve Rıdvan Akar’ın ve sunuculuğunu Mehmet Ali Birand’ın yaptığı 9 bölümden oluşan ve 12 Eylül askeri darbesini nedenlerini ve doğurduğu sonuçları da en ufak detaylarıyla anlattığı uzun bir versiyonda ‘12 Eylül’ isimli belgeseli tekrardan hazırlamışlardır. Belgesel, daha sonra ’12 Eylül: Türkiye’nin Miladı’ ismiyle kitap olarak yayımlanmıştır.

                                                                                                          KÜBRA TAŞBAŞ

                                                                                   TÜRK SİYASAL HAYATI STAJYERİ