Günümüz Savaş Mantığı: Hibrit Savaş

Savaş kavramı yıllar boyunca kendini yenileyen, geliştiren bir kavramdır. Kuşkusuz savaş kavramının gelişmesi, yenilenmesi yöntemlere, stratejilere ve planlara da yansımaktadır. Son zamanlarda sıklıkla hibrit savaş kavramına atıf yapılmaktadır, yeni nesil savaş biçimi olarak günümüzde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır hibrit savaş. Modern dünyada savaş mantığı hibrit savaş mantığına evrilmektedir. Bu makalede de hibrit savaş kavramı detaylı bir şekilde ele alınacak. Hibrit savaşın özellikleri, stratejileri, aktörleri üzerinde durulacak, hibrit savaş ve siber terörizm meselesine kafa yorulacak, hibrit savaşın yakın geçmiş örnekleri okuyucuyla paylaşılacak ve bu örnekler üzerinden günümüzde hibrit savaş devletler ve uluslararası sistem için ne ifade ediyor, modern dünyada hibrit savaş mantığı nedir konusu üzerine farklı bir bakış acısıyla kapsamlı bir analiz yapılacaktır.

Özet 

Savaş kavramı yıllar boyunca kendini yenileyen, geliştiren bir kavramdır. Kuşkusuz savaş kavramının gelişmesi, yenilenmesi yöntemlere, stratejilere ve planlara da yansımaktadır. Son zamanlarda sıklıkla hibrit savaş kavramına atıf yapılmaktadır, yeni nesil savaş biçimi olarak günümüzde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır hibrit savaş. Modern dünyada savaş mantığı hibrit savaş mantığına evrilmektedir. Bu makalede de hibrit savaş kavramı detaylı bir şekilde ele alınacak. Hibrit savaşın özellikleri, stratejileri, aktörleri üzerinde durulacak, hibrit savaş ve siber terörizm meselesine kafa yorulacak, hibrit savaşın yakın geçmiş örnekleri okuyucuyla paylaşılacak ve bu örnekler üzerinden günümüzde hibrit savaş devletler ve uluslararası sistem için ne ifade ediyor, modern dünyada hibrit savaş mantığı nedir konusu üzerine farklı bir bakış acısıyla kapsamlı bir analiz yapılacaktır.

Anahtar kelimeler: Hibrit Savaş, Siber Strateji, Yeni Nesil Savaş 

Abstract 

The concept of war is a concept that renews and develops itself over the years.     Undoubtedly, the development and renewal of the concept of war is reflected in methods, strategies and plans. Recently, the concept of hybrid warfare is frequently referred to, and hybrid warfare is frequently encountered today as a new generation war form. In the modern world, war logic evolves into hybrid war logic. In this article, the concept of hybrid warfare will be discussed in detail. Characteristics, strategies and actors of hybrid warfare will be emphasized, hybrid warfare and cyber terrorism issues will be discussed and the latest hybrid war examples will be shared with the reader. What does hybrid war mean for states and the international system, what is the modern world hybrid war logic A comprehensive analysis will be made by interpreting from a different perspective.

Keywords: Hybrid, War, Cyber, Strategy, New Generation War

 Giriş

Savaş kavramı günden güne gelişmekte ve değişmektedir. Kuşkusuz bu gelişim ve değişim teknoloji ile doğru orantıdadır, teknolojik gelişimin savaşlara etkisi yadsınamaz. Dış politikanın araçlarından biri olan savaş birçok biçimi bulunmaktadır. Sun Tzu’nun da belirttiği gibi “savaşta, doğrudan ve dolaylı olmak üzere ikiden fazla saldırı metodu yoktur. Ancak bu iki metodun karışımları çeşitli savaş yöntemlerini oluşturmaktadır” (Tzu, 2008. 55) Uluslararası sistemin anarşik yapısından, devletlerin daha çok güç isteğinden dolayı günümüzde sıkça duyduğumuz bir kavramdır savaş. Savaşlar devletlerarası ilişkilerde diplomatik işleyişin koptuğu yerde patlak verir, savaş devletler için son başvurulacak yöntemdir. Günümüzde savaşın gelişimi uluslararası politikanın gündeminde de yer almaktadır. Devletlerde savaş stratejilerini, planlarını ve taktiklerini sürekli güncellemektedir. Hiç kuşkusuz devletler stratejilerinde hibrit savaş mantığına da yer vermektedir. Hibrit savaş kavramına, devletler askeri doktrinlerinde, Ulusal güvenlik stratejilerinde ve uluslararası örgütlerin güvenlik strateji belgelerinde de hibrit savaş mantığını tehdit olarak algıladıklarına rastlamak mümkündür. Hibrit savaşın birçok tanımı yapılabilir çok yönlü ve kapsamlı bir kavramdır. Hibrit savaş kirli ve karmaşık yeni nesil savaş biçimi olarak literatürde geçmektedir.

Hibrit savaş, savaş olgusunun gelişimi ve değişimi kapsamında incelenmesi gereken bir savaş biçimidir. Hibrit savaş içinde nizami ve gayr-i nizami harp unsurlarının bulunduğu karma yeni nesil savaş tekniğidir. Hibrit savaş içerisinde birçok yeni nesil savaş unsurunu barındıran savaş biçimidir. Hibrit savaş içerisinde psikoloji, kültür, medya vb birçok parametrenin içerdiği risk ve tehdit üzerine kurulmuş savaş tekniğidir. Hibrit savaş olgusunun temelinde belirsizlik ve karmaşıklık vardır. Savaş kavramının gelişmesi insan haklarını, uluslararası barış ve güvenliği tehlikeye atmaktadır Hibrit savaş da tıpkı diğer savaş türleri gibi İnsanlık ve savaş suçlarına açık, uluslararası hukukun göz arda edildiği, insan haklarının ihlal edildiği sivillerin adeta kalkan yapıldığı kirli bir savaş tekniğidir. 21 yüzyılda savaş mantığı hibrit savaş mantığına evirilmektedir. Hibrit savaş son zamanlarda insanların sıklıkla duyduğu bir kavramdır, uluslararası kamuoyu ve medyada da sıklıkla tartışılan bir kavramdır. Bu konu hakkında birçok görüş paylaşılmış, analizler yapılmıştır ve yapılmaya devam etmektedir. Hibrit savaş konusu ülkemizde gelişen, ilgi gösterilen bir alan haline gelmiştir. Son yıllarda ülkemizde hibrit savaş hakkında birçok eser yazılmış ve bir sonraki yazılacak eserlere kaynak oluşturmuştur. Bu yazıda da hibrit savaş kavramı detaylı bir şekilde ele alınacak, hibrit savaşın içeriğinde, stratejilerinden, aktörlerinden bahsedilecek, Modern hibrit savaş anlayışı ele alınacak, güncel hibrit savaş örnekleri okuyucuyla paylaşılıp kapsamlı bir sonuç yapılacaktır. Bu çalışma literatür taramasına dayanmaktadır, ele alınan bilgiler örneklerle desteklenip detaylı analize edilmiştir.

Hibrit Savaş Kavramı 

Hibrit kelimesi Türkçe anlamına bakıldığında karma veya iki farklı güç kaynağın bir arada bulunmasını içermektedir. Bu doğrultuda hibrit savaş en az iki farklı savaş stratejisini veya savaş çeşidini içeren bir savaş türüdür (Erol ve Oğuz, 2015: 263). Hibrit savaş içerisinde siyasi savaşı, konvansiyonel savaşı, siber savaşı bulunduran bilgi dezenformasyonu, yalan haber, manipülasyon, ekonomik yaptırımlar, terörizm, diplomasi ve dış seçim müdahalesi gibi yöntemlerle sentezlenen askeri stratejidir. Hibrit savaş, millî güç unsurlarının tamamını, mücadelenin içerisine alan sürekli ve sınırsız bir savaştır. Kavramı ilk olarak açıklayan yazarlardan olan Frank Hoffman da hibrit savaşı en genel haliyle, devlet çatışmasının ölümcüllüğü ile düzensiz savaşın fanatikliği ve uzun süren coşkusunun harmanlanması olarak tanımlamıştır (Hoffman, 2007). Hibrit savaş, konvansiyonel/nizami savaşın klasik gerilla/kontrgerilla harbi ve onun yöntemleri ile etkileşimi sonucunda, ortaya çıkan yeni bir gayrinizamî savaş türüdür. Sadece savaşla ilgili olanlar değil savaş dışı araçlar, oluşumlar ve yöntemler de vardır (Toptaş, 2015: 5). Hibrit savaş mantığı savaş alanlarını genişletmektedir. Hibrit savaşın uygulama yöntemleri çok çeşitlidir gizli, açık veya hem gizli hem açık bir şeklide uygulanabilen karmaşık yeni nesil savaş tekniğidir. Hibrit savaş’ın asıl amacı, harp ilan etmeden, hedef ülke hükümetini devirmek, hedef alınan ülkeyi kendi çıkarımına uygun olan yeni bir hükümetin kurulmasını sağlamak, çatışma yoluyla politik üstünlük sağlamaktır. Aslında bu tarihin her döneminde en önemli politik amaçlardan birisi olmuştur. 

Hibrit savaş kavramı ilk kez, 8 Eylül 2005’de Arlington Virginia’daki Deniz Güçleri Forumunda James N. Mattis tarafından gerçekleştirildi (Mattis & Hoffman, 2005). Söz konusu kavram 2006 Lübnan krizini, Hizbullah-İsrail çatışmalarını analiz eden Frank G. Hoffman tarafından popüler hale getirilmiştir (Bıçakçı, 2019: 2).  Hibrit savaş terimi 2007 yılında Frank Hoffman tarafından geliştirilmiştir. Hoffman’a göre devletler arasındaki klasik savaşlar, sivil, asker, organize şiddet, terör, suç ve savaş kavramları arasında kesin ayrımların olmadığı hibrit savaşlar ile yer değiştirmiştir. Hoffman tarafından hibrit savaş, içerisinde konvansiyonel güç, düzensiz taktikler ve oluşumlar ile şiddet, zorlama ve kargaşa içeren terörist faaliyetleri barındıran bir savaş yöntemi olarak tanımlanmıştır (Hoffman, 2007: 29). Hibrit savaşın kavramsallaştırma çalışmaları ise Rusya’nın Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov’un ‘’The Value of Science is in Foresight’’ başlıklı makalesi ile önemli bir ivme kazanmıştır. Gerasimov Doktrini veya Doğrusal Olmayan Harp olarak da bilinen bu yaklaşımda, Gerasimov söz konusu makalesinde 21’inci yüzyılda savaş ile barış arasındaki çizginin giderek bulanık hale geldiği bir dönemde siyasi ve askeri hedeflerin ele geçirilmesinde; askeri olmayan vasıtaların rolünün arttığını, klasik askeri harekâtın barış zamanında itibaren başladığını belirtmektedir. 2006 yılında Lübnan krizinde Hizbullah’ın İsrail’e karşı uyguladığı taktikler, 2008 yılında Beş Gün Savaşı sırasında Rusya’nın Gürcistan’a karşı uyguladığı yöntemler, 2014 yılında Kırım krizinde Rusya’nın Ukrayna’ya karşı uyguladığı stratejiler yakın geçmiş hibrit savaş örneklerinin bariz göstergeleridir.

Hibrit Savaş İçeriği          

Hibrit savaş içerisinde birçok parametrenin, unsurun bulduğu yeni nesil savaş biçimidir. Hibrit savaş mantığında yalan haberlerle bilgi dezenformasyonu, psikolojik ve kültürel savaş, lobicilik ve diaspora faaliyetleri, siber saldırılar, rakip devletin kritik altyapılarına saldırı, diplomasi, baskı ve manipülasyon gibi birçok yöntem hibrit savaş mantığında sentezlenerek kullanılır. Hibrit savaşta çatışma birden fazla alana yayılmıştır, klasik savaş mantığından farklı olarak savaş alanı belirsizdir. Hibrit savaşta harp ilan edilmez, devletler arasında bariz bir savaş durumu söz konusu değildir. Askeri güç hibrit savaş mantığında aktif değildir, askeri güç hibrit savaş sırasında caydırıcılık unsurudur. Hibrit savaşta tüm araç ve yöntemlerin kullanımı sadece askeri güç kullanımı anlamına gelmemekte daha kapsayıcı yaklaşımla gücün topyekûn olarak askeri, politik, diplomatik, sosyal, ekonomik, enformatik ve istihbarat gibi tüm bileşenlerinin kullanımını ifade etmektedir (McCulloh ve Johnson 2013).

Hibrit savaşın özünü, ordunun savaş içerisinde kullanılmadığı süreçte kullanılan stratejiler, taktikler araç ve yöntemler oluşturmaktadır. Rakip devletin içerisinde var olan silahlı grupları desteklemek, Kitlesel göç hareketlerine sebep olmak, uyuşturucu ve insan kaçakçılığı olaylarının yaratılması, kadın ve çocuk istismarları, rakip ülkenin iç dengesini bozacak eylemlerin desteklenmesi, rakip ülke için önem arz eden kişilere suikast düzenlemek, rakip devlete siber ataklarda bulunmak, rakip ülke için önem arz eden gizli belgeleri ele geçirmek ve varsa gizli faaliyetlerini deşifre etmek, ekonomik yaptırımlar ve kur atakları ile rakip ülkenin ekonomik istikrarına zarar vermek en çok kullanılan hibrit savaş yöntemleridir. 

Hibrit savaş, geleneksel muharebeler ile birlikte özel operasyonlar, bilgi harekatı, siber saldırı, bilgi dezenformasyon ve terör eylemlerinin koordineli olarak gerçekleştirilmesidir (Bowers, 2012: 39). Bu savaş biçimi çok yönlü ve geniş seviyelidir. Hibrit savaşın temel aktörleri, devletler ve devlet dışı aktörlerdir. Devletler ve devlet dışı aktörler hibrit savaş sırasında savaş alanında birlikte yer alırlar. Hibrit savaş mantığında devlet dışı yapılanmalar önemli yere sahiptir. Bu yapılanmalar özerk şekilde hareket eden, nizami olamayan gösterilerde ve terör eylemlerinde bulunmaktadır. Bu yapılanmaların ana hedefi ülke içi kaostur. Yabancı terör savaşcıları, paralı askerler, milis kuvvetleri, gerilla tipi gruplar, yazılı ve görsel medya, çok uluslu şirketler gibi devlet dışı yapılanma faaliyetleri de hibrit savaş içinde önemli yere sahiptir. Hibrit savaşta devletler için başarı plan, zaman ve uzmanlaşmış kadrolarla olur. Hibrit savaş öncesinde iyi bir planlamaya sahip olan, savaş sırasında zaman kavramını doğru ve sabırlı bir şekilde yürüten, karşı hamleleri iyi yorumlayan ve bir sonraki hamleyi doğru yerde ve doğru zamanda uygulayan uzmanlara sahip olan devletler savaş sonunda başarıya ulaşır.

 Neo-Hibrit Savaş Anlayışı ve Günümüz Hibrit Savaş Örnekleri

Hibrit savaş günümüzde devletlerin sıklıkla kullandığı bir savaş biçimidir. Modern dünyada savaşlar klasik savaş mantığından hibrit savaş mantığına dönüşmektedir. Neo-hibrit savaş anlayışını Medya-İstihbarat-Düzensiz Silahlı Kuvvetler ve Teknoloji unsurları oluşturmaktadır. Günümüz hibrit savaş mantığında ‘Medya’ önemli bir konuma sahiptir. Yazılı, görsel ve sosyal medya da devletler rakip devletlerin İmajını kendi iç kamuoyunda kolaylıkla zedeleyebilmektedir, Medya yoluyla propaganda, algı yönetimi, bilgi dezenformasyonu, yalan haberler, manipülasyon gibi yöntemler kullanılarak rakip devlete zarar verilebilmektedir. Örnek olarak 2014–2018 yılları arasında Rusya propaganda ve algı yönetim yoluyla psikolojik savaş mantığıyla her anlamda ve çok uzun bir süre Ukrayna devletinin itibarını zedelediğini, sivillerin ve ordunun moralini bozduğunu, etnik gruplar arasında çatışmayı teşvik ettiğini örnek gösterebiliriz. Bu yöntemlerin sonucunda Ukrayna’da iç istikrarsızlık oluşmuş, çeşitli bölgelerde çatışmalar sürmüş, ayrılıkçı fikirler ülke içinde yükselişe geçmiştir. Günümüz hibrit savaş mantığında istihbarat faaliyetleri devletler için olmazsa olmazdır. İstihbaratı güçlü olan devletler rakip devletin uygulayacağı stratejileri önceden deşifre edip ona göre planlama kurabilir. Örnek olarak 2006 Lübnan krizinde İsrail ulusal istihbarat teşkilatı olan ‘Mossad’ ve İsrail ordusu’nun askeri istihbarat birimi olan ‘Aman’ kurumları önemli bir konuma sahip olmuş ve İsrail savunma kuvvetleri’nin harekât planlamalarında önemli bilgi destek unsuru olmuştur (Gök, A 2019: 269–270). Hibrit savaşta düzensiz silahlı kuvvetler önemli bir konuma sahiptir. Paralı askerler, milis güçler, yabancı terör savaşçıları gayri nizami harp mantığında aktif olarak kullanılmaktadır. Son dönemlerde popülaritesini koruyan özel askeri şirketler günümüzde çatışmaların kaderini değiştirmekte ve çatışmaların süresini uzatmaktadır. Örnek olarak 2014 Rusya’nın Kırımı ilhak sürecinde aktif rol oynayan, 2015’te Rusya’nın Suriye müdahalesinde caydırıcılık unsuru olan, Libya krizinde meşru olmayan Hafter yönetimindeki Libya ulusal ordusuna verdiği desteklerle savaşın süresini uzatan ‘Wagner’ Rus merkezli özel askeri şirketini örnek gösterebiliriz. Öte yandan 2003’de başlayan Irak’ın işgal sürecinde ‘Blackwater’ askeri nitelikli Amerikan özel sivil güvenlik şirketinin aktif süreç içerisinde yer alması örnek verilebilir. Modern hibrit savaş mantığında hiç kuşkusuz teknolojinin önemi yadsınamaz. Teknolojik değişim ve gelişim günümüz savaşlarına da yansımaktadır. Devletlerin günümüzde üst düzey teknolojik silahlara sahip olması caydırıcılık unsuru haline gelmiştir. Teknolojik gelişim savaşların şeklini etkileyebilmektedir. Teknolojinin gelişimi ile beraber savaşlarda hasar kayıpları artmış, savaşlarda insanlık ve savaş suçlarının fazlasıyla artmasına neden olmuştur. Nükleer silahların, Kitle imha silahlarının yaygınlaşması, Savaş uçaklarının, zırhlı araçların ve silah sistemlerinin gelişimi ile bu tip suçlar fazlasıyla dünyada görülmektedir. Teknolojinin gelişimi ile yaygınlaşan Drone teknolojileri günümüz savaşlarının süresini ve seyrini etkilemektedir. Yenileşen hibrit savaş mantığında medya, istihbarat, düzensiz silahlı kuvvetler ve teknoloji unsurlarını rasyonel ve pragmatik bir şekilde kullanan devletler başarıya ulaşacaktır. 

Hibrit Savaş ve Siber Terörizm

Hibrit savaşın yöntemlerinden biri olan siber terörizm devletlerin ağ teknolojilerine ve bilgisayar sistemlerine gittikçe daha çok bağımlılık yaşaması sebebiyle son zamanlardan ön plana çıkmaktadır. Dijitalleşmenin her geçen gün gelişmesi ile beraber devletlerin internette bağımlılığı her geçen gün artmaktadır. Siber ataklarla bir devlet rakip gördüğü devletin Kritik altyapılarına zarar verebilmekte, su ve elektrik kesintilerine sebep olabilmekte, rakip devletin bankacılık ve finans sistemlerine zarar verebilmekte, haberleşme ve ulaşım ağını felç duruma getirebilmektedir. Bu uygulamalar sonucunda savunması başarısız olan rakip devlette ülke içi kargaşa ve iç istikrarsızlık oluşmakta, bürokrasisi işlenemez duruma gelmekte, ülke ekonomisi zarar görmektedir, Devletlerin teknolojiye bağımlılığının artmasıyla Siber saldırlar da hibrit savaş mantığında önemli bir konumdadır. Örnek olarak Rusya’nın 2007 yılında Estonya’ya düzenlediği siber saldırılar ile Estonya için kritik öneme sahip olan bankacılık ve finans sistemlerini devre dışı bırakabilmişti bu durum Estonya için çok ciddi ekonomik sorunlara sebep olmuştu. Rusya Estonya’ya uyguladığı siber ataklarla haberleşme ağını çökertip, Estonya bürokrasisini felç duruma getirip işlenmez hale getirmişti. Siber saldırı uygulayan devletlerin avantajları bu saldırıları uygulayan devletlerin kimliğinin net olmaması, kimliğinin belirsiz olmasıdır. Siber saldırıda bulunmak savunmada bulunmaktan daha ucuz ve basit bir yöntemdir. Siber terörizm hibrit savaş mantığında küresel ölçekte güçlü devletlerin sıklıkla kullandığı bir yöntemdir. Siber konusunda gelişmiş ve önemli yol kat etmiş ülkeler elinde caydırıcılık anlamında çok ciddi bir koz bulundurmaktadır. Siber ataklarla bir devlet hegemonyası altında tutmak istediği bir devleti dizginleyebilir ve kontrolü altında tutabilir. Örnek olarak Çin Halk Cumhuriyeti Tayvan ve Vietnam’a düzenlediği siber ataklarla ülke altyapısını ve haberleşme ağını hedef aldı. Bu saldırlar sonucunda çeşitli gerilimler yaşandı ve saldırıya uğrayan devletler ABD ile işbirliği sürecine gidip, ortak siber tatbikatlar düzenledi. Öte yandan Rusya 2016 yılında Ukrayna’nın başkenti Kiev’de yer alan elektrik santrallerine düzenlediği siber saldırılar sonucunda ülkenin bazı bölgelerinde elektrik kesintileri yaşanmasına sebep oldu. Bu kesintiler sonucunda ülke ekonomisi zarar gördü ve ülkenin saygınlığı zedelendi. Devletlerin internet ve dijitalleşmeye bağımlılığı her gün daha da artmaktadır. Bu olgu sonucunda da siber terörizm meselesi hibrit savaşın önemli bir yöntemi olarak kendini koruyacak ve daha da önemli bir konumda olacaktır. Siber alanda kendini geliştiren, bu alana kafa yoran devletler günümüzde ve gelecekte daha başarılı durumda olacaktır.

Sonuç 

Savaşta kullanılan stratejiler, teknikler günden güne değişmektedir. Buna paralel olarak savaş mantığı da farklılaşmaktadır. Savaşlar günümüzde daha karmaşık ve belirsiz durumdadır. Günümüzde devletler birbirine direk savaş ilan etmek yerine dolaylı yöntemlerle birbirlerine düşmanca tutumlar sergilemektedir. Modern savaş biçimi olarak büyük devletler hibrit savaşı tercih etmektedir, küresel büyüklükteki devletler hibrit savaşı son zamanlarda aktif olarak kullanmaktadır. Hibrit savaş çok yönlü ve seviyeli karma yeni nesil savaş yöntemidir. Hibrit savaşın temelinde belirsizlik ve karmaşıklık yatar. Hibrit savaş mantığında devlet ve devlet dışı aktörler iç içedir. Savaşların gelişimi ve değişimi ile beraber kuşkusuz hibrit savaş mantığında kendini geliştirmekte ve yenilemektedir, hibrit savaş yıllardan yıla gelişmiş ve gelişimi devam etmektedir. Günümüz hibrit savaş mantığında da medya, istihbarat, düzensiz silahlı kuvvetler ve teknoloji kritik öneme sahiptir. Bu unsurlar modern hibrit savaş için olmazsa olmazdır. Bu unsurları akılcı ve faydacı bir şekilde kullanan devletler hibrit savaşta başarıya ulaşacaktır. Teknolojinin gelişimi ve teknolojiye bağımlılık günden güne artmaktadır. Bu bağımlık bireyleri ve toplumları etkilediği gibi kuşkusuz devletleri de etkilemektedir. Devletler günden güne işlevlerini teknolojik sistemlerle yürütmekte ve gittikçe dijitalleşmektedir. Devletlerin bilgisayar ve ağ sistemlerine olan bağımlılığın artması siber alanın önemini arttırmaktadır. Hibrit savaşın önemli yöntemlerinden biri olan siber faaliyetler artık devletler için yeni bir eylem planı haline gelmiştir. Bir devlet kendisine düşman gördüğü bir devleti siber ataklarla kritik altyapılarına zarar verebilir, su ve elektrik kesintileri yaşatabilir, ekonomisine zarar verebilir, ülke içinde kargaşa ve istikrarsızlık yaratabilir. 21 yüzyılda siber alanın gelişimi hızlanacak ve devletler için önemi daha da artacaktır. Siber alanda kendini geliştiren devletler hibrit savaşta elinde önemli bir koz bulunduracaktır. Günümüz Savaş mantığı topyekûn mantığından karma, belirsiz savaş mantığına kaymaktadır. Bu düşünce uzun bir süre daha devam edeceği görülmektedir. Hibrit savaş alanında güçlü olan devletler uluslararası sistemde daha güçlü devlet haline gelecektir.

Berkay AYSEL

Siber Güvenlik Staj Programı

Kaynakça

https://www.amerikaninsesi.com/a/ukraynadaki-siber-saldirilarda-da-oklar-rusyayi-gosteriyor

https://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/06/110608_china_vietnam

https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-43372724

Bowers, C. O. (2012). ‘‘Identifying Emerging Hybrid Adversaries’’ 38–49

Bıçakcı, Salih, “Hibrit Savaş”, Güvenlik Yazıları Serisi, (No.33): 2–6 Kasım 2019. 

https://www.cnnturk.com/teknoloji/tayvan-ve-abd-cine-karsi-sanal-savas-tatbikati-yapti

Costea, C. A. (2020). Rusya’nın Ukrayna’daki Hibrid Savaşı (2014–2018), İstanbul: SETA Yayınları. https://www.setav.org/rapor-rusyanin-ukraynadaki-hibrid-savasi-2014-2018/

EROL, Mehmet Seyfettin-Şafak Oğuz (2015) “Hibrit Savaş Çalışmaları ve Kırım’daki Rusya Örneği”, Gazi Akademik Bakış, 260–275. 

https://www.haberturk.com/dunya/haber/23642-ilk-siber-savas

Gerasimov V. “The Value of Science in Prediction”, Military-Industrial Kurier, Cilt 8 No.476, 27 Şubat 2013, http://www.vpk-news.ru/articles/14632 (Erişim Tarihi 17 Şubat 2021)

Gök, A. (2019). Hibrit Savaşlar: Rusya’nın Afganistan (1979) ve Ukrayna (2014) Askeri Müdahaleleri İle İsrail Lübnan Savaşları (1982, 2006) Örnek Olayları Işığında Tarihsel-Mukayeseli Bir İnceleme, Doktora Tezi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.

Güler Hayrettin (2018). ‘‘Gerasimov Doktrini ve Hibrit Savaşları’’ Rusya Araştırmaları Enstitüsü http://www.rusen.org/gerasimov-doktirini-hibrit-savaslari

Hoffmann, F. G. (2007). Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars. Arlington Virginia: Potomac Institute for Policy Studies Arlington, VA, Aralık 2007, http://www.potomacinstitute.org/images/stories/publications/potomac_ hybridwar_0108.pdf (Erişim Tarihi: 15 Şubat 2021). 

Hoffman, F. G. (2014). ‘‘On Not-So-New Warfare: Political Warfare Vs Hybrid Threats’’, War on Rocks, 28.07.2014, https://warontherocks.com/2014/07/on-not-so-new-warfare-political-warfare-vs-hybrid-threats (Erişim 08.02.2021).

Mattis, N. James ve Frank Hoffman (2005). “Future Warfare: The rise of hybrid wars”. Proceedings, https://www.usni.org/magazines/proceedings/2005/november/futurewarfare-rise-hybrid-wars (Erişim tarihi 18.02.2021).

McCulloh, T. ve Johnson, R. (2013). Hybrid warfare. Joint Special Operations University. http://www.dtic.mil/docs/citations/ADA591803.

(Erişim Tarihi:12.02.2021).

Özer Yusuf (2018) Savaşın Değişen karakteri: Teori ve uygulamada hibrit savaş Güvenlik Bilimleri Dergisi, Mayıs 2018, 7 (1), 29 –56

Tzu, S. (2004). Savaş Sanatı. (Çev. A. Demir). İstanbul: Kastaş Yayınevi.

https://www.trthaber.com/haber/dunya/wagnerin-parali-rus-askerleri-ve-libyadaki-rolu-545461.html

Toptaş, E. (2015). ‘‘Harbin Doğası ve Karakteri Bağlamında Hibrid Savaş’’, Millî Güvenlik ve Askerî Bilimler Akademik Dergisi, 2(8): 3–13.